Του Θεοφάνη Καραμπατζάκη, Δασολόγου - Περιβαλλοντολόγου
Σ’ αυτό το άρθρο θα δούμε αναλυτικά όλη την βιολογία της αναπαραγωγής του αγριόχοιρου , τους φυσικούς παράγοντες που την επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά και πως την επηρεάζει το κυνήγι, ιδιαίτερα με τις άναρχες καρπώσεις και την μεγάλη κυνηγετική πίεση.
Η σεξουαλική ωριμότητα
Η σεξουαλική ωρίμανση μιας υγιούς νεαρής γουρούνας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες οι οποίοι μπορούν να την καθυστερήσουν μέχρι και τον 2ο χρόνο της ζωής της. Μια νεαρή θηλυκιά λοιπόν είναι δυνατόν από την ηλικία των 8 μηνών να συμμετάσχει στην αναπαραγωγή, μπορεί όμως να φθάσει και τα 2 χρόνια χωρίς να ζευγαρωθεί.
Απαραίτητες προϋποθέσεις, αλλά όχι πάντα αρκετές για να ζευγαρωθεί μια θηλυκιά είναι:
· Να φθάσει σ’ ένα ελάχιστο σωματικό βάρος 30 - 40 Kg (χωρίς εντόσθια). Εδώ όμως εμπλέκονται οι επικρατούσες τροφικές συνθήκες, τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές, οι οποίες μπορούν να εξηγήσουν τις μεγάλες διαφορές που συναντάμε. Έχουμε λοιπόν συναντήσει γουρούνες 45 Kg παρθένες και άλλες 35 - 40 Kg να έχουν ήδη τεκνοποιήσει. Οπότε και η αφθονία της τροφής δεν αρκεί πάντα.
· Να φθάσει στο προβλεπόμενο σωματικό βάρος την κατάλληλη εποχή του έτους. Αν έχει γεννηθεί Φεβρουάριο και δεν έχει υποφέρει από σκληρές χειμερινές συνθήκες και η μητέρα της ήταν απόλυτα υγιής μιας κάποιας ηλικίας και το κυνήγι δεν την άφησε ορφανή, τότε αυτή η θηλυκιά θα έχει πολλές πιθανότητες να συμμετάσχει στην αναπαραγωγή από το προσεχές φθινόπωρο ή χειμώνα, όταν θα είναι 8 - 10 μηνών. Αντίθετα αν έχει γεννηθεί στο τέλος της άνοιξης, μέχρι τον Νοέμβριο - Ιανουάριο δεν θα έχει αναπτυχθεί αρκετά και έτσι δεν θα συμμετάσχει στην αναπαραγωγή.
Το αν μια γουρούνα λοιπόν ωριμάσει σεξουαλικά από τον 8ο μήνα της ζωής της εξαρτάται από την ημερομηνία γέννησης και από τις επικρατούσες κλιματικές και τροφικές συνθήκες, οι οποίες μπορούν να καθυστερήσουν την σωματική της ανάπτυξη. Ετσι οι θηλυκές που θα μπουν στη διαδικασία του ζευγαρώματος από το πρώτο φθινόπωρο της ζωής τους είναι λίγες. Οι περισσότερες θα ζευγαρωθούν την ερχόμενη άνοιξη ή το επόμενο φθινόπωρο όταν το βάρος τους θα φθάσει τα 50 - 60 Kg.
Στα νεαρά αρσενικά η σεξουαλική ωρίμανση σχετίζεται άμεσα με το βάρος των όρχεων. Έτσι αυτά θα είναι σεξουαλικά ώριμα όταν το βάρος των όρχεών τους φθάσει τα 50 gr. Η ηλικία τους την στιγμή αυτή υπό καλές συνθήκες θα είναι οι 10 μήνες. Μπορούν λοιπόν να ζευγαρώσουν από το πρώτο φθινόπωρο ή χειμώνα της ζωής τους υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν γεννηθεί αργά τον χειμώνα η νωρίς την άνοιξη. Μόλις έρθει η σεξουαλική ωρίμανση στα αρσενικά, αυτά εκδιώκονται από το μητρικό τους κοπάδι. Εχει παρατηρηθεί όμως ότι μερικές φορές κάποια αρσενικά παραμένουν στο κοπάδι μέχρι και το ερχόμενο καλοκαίρι και το εγκαταλείπουν στην περίοδο του οργασμού του προσεχούς φθινοπώρου. Η περίπτωση αυτή δεν έχει ερευνηθεί επιστημονικά και δεν έχει δοθεί εξήγηση.
Ο οργασμός και η περίοδός του
Οργασμός λέγεται μια φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού των θηλαστικών, η οποία ωθεί τα ζώα να ζευγαρώσουν και ενεργοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες οργανικές και περιβαλλοντικές.
Στα ελαφοειδή για παράδειγμα ο οργασμός είναι φαινόμενο περιοδικό με περίοδο ένα έτος και διαρκεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (περίπου ένα μήνα). Οι γέννες των νεογνών γίνονται την άνοιξη που είναι εποχή πολύ ευνοϊκή για την ανατροφή τους. Στον αγριόχοιρο όμως τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Η μεγάλη πλειοψηφία των γεννήσεων γίνεται από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο, αλλά δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να συναντήσουμε γουρούνες με μικρά (λεχώνες ή απλώς θηλάζουσες) όλο τον χρόνο. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι αφύσικο, ούτε εξαίρεση του κανόνα. (Πολλοί πιστεύουν ‘ότι πρόκειται για ζώα που «απελευθερώθηκαν» για αναπληθυσμό. Λάθος! Οι γουρούνες που απελευθερώνονται για αναπληθυσμό δεν αναπαράγονται την πρώτη χρονιά, λόγω του στρες της αλλαγής περιβάλλοντος.)
Οι γουρούνες καταναλώνουν τους ώριμους καρπούς των δασικών δένδρων (βαλανίδι, «φυστίκι» οξυάς, κ.α. ) εναποθηκεύουν στους ιστούς τους τα θρεπτικά στοιχεία και ο «κύκλος» επανέρχεται.
Γνωρίζουμε ότι όλα τα κοπάδια συντίθενται αποκλειστικά από ενήλικα θηλυκά με τα μικρά τους και από έφηβες θηλυκές που γεννήθηκαν την προηγούμενη χρονιά. Τα μικρά αρσενικά της χρονιάς αυτής θα εκδιωχθούν από το κοπάδι μόλις οι θηλυκές μπουν σε περίοδο οργασμού για να μην υπάρξει κίνδυνος αιμομιξίας. Ετσι το φθινόπωρο αρχίζει ο οργασμός ο οποίος προκαλεί ριζική μεταβολή στην συμπεριφορά των κυρίαρχων θηλυκών. Αυτές θα μπούν πρώτες στον «χορό» και θα δώσουν το σύνθημα για να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες θηλυκές των κοπαδιών και κυρίως αυτές που πρώτη φορά συμμετέχουν στην αναπαραγωγική διαδικασία. Ο ρόλος τους είναι πρωταρχικός σ’ αυτή την ιδιαίτερη φάση της αναπαραγωγής. Αυτός ο συγχρονισμός των κύκλων αποτελεί μια ιδιαιτερότητα για το είδος και είναι το μέσον που θα επιτύχει να γίνουν οι γεννήσεις ταυτόχρονα και η ανατροφή των νεογνών συλλογικά. Ετσι θα διατηρηθεί η συνοχή του κοπαδιού, η ανατροφή θα είναι ευκολότερη και η προστασία από τους φυσικούς εχθρούς πιο αποτελεσματική. Το ένστικτο της αγελαίας κοινωνίας του αγριόχοιρου εκδηλώνεται σ’ αυτούς τους μηχανισμούς σ’ όλη του την μεγαλοπρέπεια. Οι κυρίαρχες θηλυκές μαζί μ’ όλες τις άλλες μπαίνουν στην περίοδο του οργασμού ταυτόχρονα και δεν μένει άλλο από το να το γνωστοποιήσουν στους κάπρους της «γειτονιάς τους». Γι ‘αυτό η «αρχηγός» του κοπαδιού σημαδεύει πρώτα - πρώτα κάποια δένδρα τρίβοντας τον φλοιό με το ρύγχος της, αποθέτει σάλιο και εκκρίνει δάκρυα για να δείξει στους κάπρους ότι οι θηλυκές είναι έτοιμες να τους δεχθούν. Όλες οι άλλες θηλυκές κάνουν και αυτές το ίδιο για να διαδώσουν ότι ο οργασμός άρχισε.
Οι ξαναμμένοι αρσενικοί μόλις λάβουν τα μηνύματα (οσφρηντικά) ξεχύνονται σε μια αναζήτηση των θηλυκών και πολλές φορές ρισκάρουν και κυκλοφορούν μέρα μεσημέρι. Για να αποθαρρύνει τους άλλους επίδοξους μνηστήρες ο κάθε κάπρος σημαδεύει το πέρασμά του με σάλια και ούρα. Όταν στο διάβα του βρεθεί και άλλος αντίζηλος κάπρος τον αντιμετωπίζει με γενναιότητα, με σπρωξιές (ώμος με ώμο), ξεφυσώντας για να δείξει την οργή του, με πρόθεση πάντα να τον εκφοβίσει και να τον αποθαρρύνει. Η πάλη είναι θεαματική, αλλά θανατηφόρες μάχες είναι σπάνιες. Απ’ αυτή την πάλη συνήθως βγαίνει νικητής ο πιο βαρύς και έτσι ο πιο αδύνατος αναγκάζεται να ψάξει για άλλο κοπάδι.
Το ζευγάρωμα
Κουρασμένος και λίγο αδυνατισμένος ο νικητής κάπρος συνεχίζει να ψάχνει την θηλυκιά που τον περιμένει. Αυτή όμως θα αποφασίσει πια στιγμή θα γίνει το ζευγάρωμα, διότι μπορεί ο κύκλος να διαρκεί 21 μέρες, οι συλλήψιμες όμως δεν είναι παρά μόνο 2. Πρέπει λοιπόν να την ακολουθεί συνέχεια για να είναι παρών στην κατάλληλη στιγμή. Πηγαίνοντας από την μια στην άλλη ρουθουνίζει κάτω από την ουρά τους για να εκτιμήσει την κατάσταση της ωορηξίας, πολλές όμως πολύ νέες ή στείρες ενοχλούνται από αυτές τις «οικειότητες» και τον επιτίθενται. Αυτός συνεχίζει το ψάξιμο, μέχρι να βρεί αυτήν που θα έχει τα γεννητικά της όργανα κοκκινωπά και πρησμένα, η οποία θα τον αφήσει να την πλησιάσει. Πολύ προσεκτικά ο ξαναμμένος κάπρος την ρουθουνίζει στο ρύγχος, περνά το κεφάλι του κάτω από την κοιλιά της και της κάνει μασάζ στα πλευρά και στο κάτω μέρος του σώματος. Αυτή για να παρατείνει την τέρψη της, τον σταματά που και που, αλλά αυτός την ακολουθεί και επιχειρεί να την ακινητοποιήσει θέτοντας το πηγούνι του πάνω στα καπούλια της. Αυτή πολλές φορές αντιδρά δείχνοντάς του επιθετικότητα, η οποία όμως είναι και αυτή ένα κομμάτι του ερωτικού χορού που συμβαίνει σ’ όλα τα θηλαστικά. Μουγκρίζοντας και ξεφυσώντας ο κάπρος επιμένει μέχρι την στιγμή που η θηλυκιά θα δεχτεί να την «καβαλήσει». Η θηλυκιά κάποια στιγμή μένει ακίνητη και τότε αρχίζει η συνουσία, η οποία κρατάει μερικά λεπτά. Αφού ολοκληρωθεί και η φάση αυτή ο κάπρος ψάχνει να δει μήπως κάποια άλλη θηλυκιά του κοπαδιού είναι στις «μέρες της». Σ’ αυτή την περίπτωση ο χορός ξαναρχίζει απ’ την αρχή. Αν όχι εγκαταλείπει το κοπάδι αυτό και ψάχνει για άλλες ευκαιρίες.
Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που πολλοί παγανιέρηδες σηκώνουν κοπάδια και κοντά σ’ αυτά (μερικές δεκάδες μέτρα) γιατακιάζει και κάποιος κάπρος. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο κάπρος «ξενύχτισε» ακολουθώντας τις θηλυκιές του κοπαδιού και κοιμήθηκε εκεί κοντά για να συνεχίσει το ερχόμενο βράδυ μέχρι να ‘ρθεί «η κατάλληλη στιγμή».
Όλοι οι κυνηγοί αυτού του θηράματος γνωρίζουμε καλά ότι σήμερα οι μεγάλοι στην ηλικία και βαρείς επιβήτορες σπανίζουν. Το γεγονός αυτό δεν είναι και τόσο ευχάριστο για το μέλλον του είδους, διότι οι ώριμοι και εύσωμοι γεννήτορες θα μπορούσαν να παράγουν περισσότερα και ευρωστότερα γουρουνόπουλα. Η μεγάλη πλειοψηφία των αρσενικών γεννητόρων είναι πολύ νεαροί, γιατί λείπουν οι πρεσβύτεροι. Επίσης πολλοί επιβήτορες απέχουν πολύ ακόμη από την τελική τους σωματική ανάπτυξη, αλλά εντούτοις αναπαράγονται. Εάν υπήρχε η υπεροχή των ώριμων γεννητόρων ή ακόμη και αυτών μεταξύ 2 - 3 ετών, αυτοί οι ανήλικοι δεν θα μπορούσαν να ζευγαρώσουν, διότι οι περισσότερο ευτραφείς, περισσότερο δυνατοί και κυρίαρχοι θα τους απομάκρυναν.
Είναι λοιπόν πρωταρχικό σε μια κυνηγετική διαχείριση του πληθυσμού του αγριόχοιρου να μένει στη φύση το 20% των ώριμων και μεγάλων κάπρων για να έχουμε και μια ποιότητα στην αναπαραγωγή.
Η κυοφορία
Όπως και στο κατοικίδιο γουρούνι έτσι και στον αγριόχοιρο η κυοφορία διαρκεί περίπου 4 μήνες.
Προστατευμένες από την ομαδική ζωή οι θηλυκιές, περνούν την περίοδο της εγκυμοσύνης τους ήρεμα. Χρειάζονται καλής ποιότητας τροφή, γι’ αυτό ανακαλύπτουν και εκμεταλλεύονται τις καλύτερες θέσεις τροφοληψίας.
Το ποσοστό αρσενικών - θηλυκών νεογνών στην αναπαραγωγή (sex - ratio) είναι ίσο δηλ. 50% - 50%. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μια γουρούνα έγκυος έχει υποχρεωτικά τα μισά έμβρυα αρσενικά και τα μισά θηλυκά. Αν όμως μετρήσουμε στο σύνολο των γεννήσεων ενός πληθυσμού τα νεογνά, θα δούμε ότι η ποσοστιαία κατανομή μεταξύ αρσενικών και θηλυκών είναι περίπου 50 - 50.
Πόσα όμως γουρουνάκια μπορεί να γεννήσει μια θηλυκιά; Η απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση είναι: εξαρτάται ! Εξαρτάται λοιπόν από έναν και μόνο παράγοντα, που είναι το βάρος της μητέρας.
Κατά κανόνα ο μέσος όρος του αριθμού των εμβρύων είναι μεταξύ 4 και 5 (4,5). Αυτός είναι και ο αριθμός τον οποίο χρησιμοποιούν οι διαχειριστές για να προβλέψουν την επερχόμενη αναπαραγωγή σε μια περιοχή υπό την προϋπόθεση ότι είναι γνωστός ο αριθμός των ενηλίκων θηλυκών και ότι η ηλικιακή πυραμίδα στα κοπάδια δεν είναι διασπασμένη.
Από έρευνες έχει βρεθεί ότι γενικά η συσχέτιση βάρους θηλυκιάς και αριθμού εμβρύων είναι αυτή που δίνεται στον πίν. 1.
| Βάρος θηλυκού αγριόχοιρου (χωρίς εντόσθια) σε Kg | Αριθμός εμβρύων |
| 30-40 | 2-3 |
| 40-50 | 4.25 |
| >50 | 5-8 |
Επίσης από έρευνες που έγιναν αποδείχθηκε ότι η διαθεσιμότητα της τροφής μπορεί να αυξήσει τον αριθμό των εμβρύων μέχρι και 20% και ότι σε κάθε περίοδο οργασμού δεν γονιμοποιούνται όλες οι θηλυκές και υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που ευθύνονται γι’ αυτό. Κατά μέσο όρο πάντως:
· Στα θηλυκά ηλικίας μικρότερης του ενός έτους κυοφορεί το 1 στα 3.
· Στα θηλυκά μεταξύ 1 και 2 ετών το 80%
· Και στα θηλυκά ηλικίας μεγαλύτερης των 2 ετών το 90%
Βέβαια εδώ μιλάμε για μέσους όρους, οπότε κατά τόπους και χρόνους τα παραπάνω ποσοστά μπορεί να αλλάξουν πολύ. Συνοψίζοντας, ο αριθμός των εμβρύων εξαρτάται από το βάρος και την ηλικία της θηλυκιάς και από την διαθεσιμότητα της τροφής.
Αριθμός κυοφοριών ανά έτος
Αφού η περίοδος του οργασμού του αγριόχοιρου είναι 22 ημέρες, θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι μια θηλυκιά μπορεί να κυοφορήσει οποιαδήποτε εποχή του χρόνου. Αυτό βέβαια δεν είναι απόλυτα σωστό, αλλά ούτε και εντελώς λάθος. Εχουμε συναντήσει γουρούνες λεχώνες ή θηλάζουσες όλες τις εποχές του έτους όμως το μεγαλύτερο ποσοστό των γεννήσεων γίνεται μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου.
Ας δούμε όμως τι συμβαίνει μεταξύ δύο διαδοχικών ετών:
· Μια θηλυκιά ζευγαρώνει τον Ιανουάριο και είναι έγκυος μέχρι τα τέλη Απριλίου: 4 μήνες
· Τον Μάϊο και τον Ιούνιο βρίσκεται σε γαλουχία: 2 μήνες περίπου
· Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο βρίσκεται σε άνοιστρο λόγω καλοκαιρινής περιόδου: 2 μήνες
· Από τον Σεπτέμβριο και μετά μπορεί να έρθει η νέα περίοδος οργασμού η οποία διαρκεί 21 ημέρες. Ακριβώς το πότε θα έρθει η ώρα του οργασμού δηλ. αρχές Σεπτεμβρίου, τέλη Σεπτεμβρίου, Οκτώβριο; εξαρτάται από την διαθέσιμη τροφή και τις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες.
· Το φθινόπωρο και τον χειμώνα κυοφορεί: 4 μήνες
· Tον Μάρτιο και τον Απρίλιο βρίσκεται σε γαλουχία: 2 μήνες
· Τον Μάϊο ξαναμπαίνει σε οργασμό και κυοφορεί μέχρι τον Σεπτέμβριο: 4μήνες
· Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο βρίσκεται σε γαλουχία: 2 μήνες
· Από τον Νοέμβριο έως τον Ιανουάριο του τρίτου έτους ξαναμπαίνει σε οργασμό.
Βλέπουμε λοιπόν ότι τον πρώτο χρόνο η γουρούνα έκανε μια γέννα και τον δεύτερο δύο. Αυτό βέβαια συμβαίνει υπό την προϋπόθεση ότι και στα δύο διαδοχικά χρόνια οι συνθήκες τροφής είναι πολύ καλές, οι καιρικές συνθήκες ήπιες και η ηλικιακή δομή των κοπαδιών πυραμιδοειδής. Πιο σωστό λοιπόν είναι να λέμε ότι ο ώριμος θηλυκός αγριόχοιρος κυοφορεί τρεις φορές στα δύο χρόνια.
Επίλογος
Αυτό μπορεί να δοθεί με τους τρεις παρακάτω κανόνες:
· Κανόνας 1ος , απαράβατος.
Δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να τουφεκίσουμε την «αρχηγό» του κοπαδιού.
· Κανόνας 2ος.
Δεν πρέπει να τουφεκάμε γενικά τις μεγάλες θηλυκές. Αυτές αποτελούν το θηραματικό μας κεφάλαιο. Ο τόκος από τον οποίο δικαιούμαστε να παίρνουμε είναι τα μικρά της ετήσιας παραγωγής. Ας σκεφτούμε ότι κανένας κτηνοτρόφος δεν σφάζει τις γίδες, παρά μόνο τα κατσικάκια. Αν αφήσουμε τις μεγάλες γουρούνες να «περάσουν» από το καρτέρι χωρίς να ρίξουμε και το στόχαστρο πάει μόνο στα μικρά, θα δούμε ότι του χρόνου θα έχουμε μια αύξηση του πληθυσμού στην περιοχή μας και αν το σύστημα αυτό το εφαρμόσουμε και του χρόνου, τον άλλο χρόνο η περιοχή θα πλημμυρίσει από γουρούνια. Όσο για τον μηχανισμό της αύξησης του πληθυσμού, θα μιλήσουμε σε προσεχές άρθρο μας. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι αν κάποιο κοπάδι αποτελείται μόνο από μια θηλυκιά με τα γουρουνόπουλά της (ανήλικα) και σκοτωθεί η θηλυκιά τότε, επειδή το σύνθημα για τον οργασμό το δίνει η «αρχηγός» και μόνον τότε μπαίνουν στον «κύκλο» και οι άλλες γουρούνες, τα μικρά θηλυκά που θα απομείνουν θα ενηλικιωθούν και θα μείνουν στείρα, διότι δεν θα υπάρχει η πιο έμπειρη γουρούνα για να δώσει το σύνθημα. Προσοχή λοιπόν! Δεν τουφεκάμε τις μεγάλες θηλυκές αν θέλουμε να έχει η περιοχή και του χρόνου κυνήγι. Συναισθηματισμοί του στυλ: Ας αφήσουμε τα μικρά να μεγαλώσουν, ανήκουν στους όψιμους οικολογίζοντες και όχι στους κυνηγούς που σέβονται πρώτα απ’ όλα το κυνήγι και διαχειρίζονται αυτόν τον ανεκτίμητο ανανεώσιμο φυσικό πόρο που λέγεται αγριόχοιρος.
· Κανόνας 3ος.
Από τους κάπρους πρέπει να αφήνουμε το 20% του αριθμού τους ανέπαφο, γιατί για να έχουμε και του χρόνου κυνήγι πρέπει να υπάρχουν και μεγάλοι αρσενικοί! Και μη μου πείτε, που ξέρουμε πόσους κάπρους έχει η περιοχή; Οι γουρουνάδες το ξέρουν πολύ καλά, μη κοιτάτε που δεν το λένε στα καφενεία.....
Πηγές:
· L. Cabanau. La reproduction chez le sanglier. Mag. Le shasseur de sanglier, n0 12, p.20-25.
· G. Valet. Des marcassins toute l’ annee! Pourqoi? Mag. Chasse - sanglier - passion, no 4, p.12-13.
· G. Valet. Sanglier: une reproduction tres singuliere. Mag. Chasse - sanglier - passion, no 6, p.12-15.
· L. Cabanau. Y-a-t-il reellement un «rut» chez le sanglier? Mag. Chasse - sanglier - passion, no 6, p.16-17.
· L. Bouldoire, J. Vassant. Le sanglier.
· O.N.C. Le sanglier
· Αφηγήσεις των φίλων και κυνηγετικών μου δασκάλων αειμνήστου Ανέστη Κυρμανίδη, Στάθη Μετζιντζόγλου και Δημήτρη Ευμοιρίδη.
Πηγή Άρθρου: Κυνηγετικός Σύλλογος Δράμας
0 Σχόλια